Boekbespreking Pijn, strijd en zin
Het KSGV is een onafhankelijke vereniging die de relatie tussen levensbeschouwing en geestelijke gezondheid bestudeert. Hiertoe organiseert zij studiedagen en geeft het KSGV prachtige publicaties uit over de grensvlakken van spiritualiteit en geestelijke gezondheid. In deze boekbespreking door Timo van Kempen wordt een uitgave uit 2015 behandeld: Pijn, strijd en zin.
Het boekje is de weerslag van twee studiedagen van de vereniging. De essays in Pijn, strijd en zin bieden handvatten voor mensen die te kampen hebben met chronische pijn en voor professionals in de zorg die zich hierover trachten te ontfermen.
Strijd en verdieping
Aanhoudende ernstige lichamelijke pijn kan iemands leven vergaand beïnvloeden. Het leidt onmiskenbaar tot strijd in iemands leven en levensverhaal. Chronische pijn doet een beroep op ons vermogen het een betekenisvolle rol te kunnen geven. De betrokkene kan hiermee uitstijgen boven de soms voor de hand liggende positie van slachtofferschap. Het vermogen tot zingeving en betekenisgeving kunnen essentieel zijn om iemands levensverhaal en de met pijn gevulde individuele strijd weer kloppend te maken in het hart van het menselijk bestaan. Om het eigen narratief betekenisvol te kunnen maken is reflectie een middel om gepaste afstand te kunnen nemen van de pijn. Het KSGV levert met deze essaybundel een uitstekende bijdrage aan de reflectie. Deze kan ertoe leiden dat pijn, ofschoon die onverminderd parten speelt, verdieping geeft aan een mensenleven.
Pijn als levenspartner
Hannemieke Stamperius schreef een bijdrage getiteld ‘Fysieke pijn en de zin van het bestaan’. Het artikel laat zich lezen als een anatomie van de pijn. Stamperius beschrijft haarscherp de gruwel ervan. De auteur is ervaringsdeskundige en heeft de gave de lezer mee te voeren in haar dagelijkse strijd. Stamperius ziet pijn als een opgedrongen dagelijkse metgezel die zij noodgedwongen als haar levenspartner ervaart. In het essay zijn de chronische pijn in combinatie met het noodzakelijkerwijs herinrichten van haar bestaan op zingevende wijze met elkaar verbonden. En dát leverde Stamperius ook winstpunten op. Verweven met de aanhoudende pijn schetst zij de ruimte die zij wist te creëren om nieuwe richting te geven aan haar bestaan. De genadeloosheid herwint perspectief doordat de pijn draaglijk wordt en haar geloof verdiept.
Geloof
Geloof is heden ten dage in het algemeen, en zeker ook in de geestelijke gezondheidszorg een welhaast besmet en besmuikt woord. In de uitgave Pijn, strijd en zin getuigt Anita Galle, ook een ervaringsdeskundige, op authentieke wijze dat haar christelijk geloof haar fundamenten geeft en handvatten aanreikt om lichamelijke pijn te verbinden met haar dagelijks leven en functioneren. Galle beschrijft hoe ze hierdoor lotgenoten tot hulp kan zijn. Ze werkt inmiddels, net als Stamperius, in de hulpverlening, ondanks de dagelijkse terugkerende en hevige pijn. Het invaliderende karakter ervan is getransformeerd naar nieuwe betekenisgeving en rolvervulling.
De zorgprofessional
Toch liggen gevaren op de loer. Lichamelijke pijn leidt veelal ook tot psychische klachten. Depressie en wanhoop liggen op de loer, net als verlies van zelfvertrouwen en eigenwaarde. De klinische onderzoekers Walter Krikilion, Jessie Dezutter, Siebrecht Vanhooren en Jaap Spaans schreven bijdragen die zowel onderzoeksgegevens als het klinische perspectief belichten. In de essays ligt het onlosmakelijk verband tussen chronische pijn en geestelijke gezondheidszorg besloten. De bijdragen zijn niet geheel gespeend van therapeutische pretenties maar maken heel inzichtelijk waar de raakvlakken liggen tussen lichamelijke pijn en de psychologische en soms ook psychiatrische gevolgen. De auteurs roepen op en doen een appel op de meningsvorming van professionals die te maken krijgen met cliënten met lichamelijke en de bijbehorende psychische klachten en het omgaan met hen.
Psychiater én theoloog
De equivalenten tussen lichamelijk, psychisch, psychiatrisch en religieus oftewel existentieel lijden, werden al eens kleurrijk en beeldend beschreven in de roman ‘Van de koelen meren des doods’ van Frederik van Eeden die zowel psychiater als filosoof was. In het slotessay van Pijn, strijd en zin brengt Piet Verhagen op overtuigende en authentieke wijze de verbindingen nog eens goed in beeld.
Verhagen begint zijn essay met een autobiografische gebeurtenis die pijnlijk voelbaar is. Vervolgens geeft hij een theologische duiding over lijden in uiteenlopende christelijke tradities. Verhagen, in het dagelijks leven werkzaam als psychiater, doet met zijn essay getuige van de uitspraak die hij een aantal jaren geleden deed in een interview met Dagblad Trouw: ‘In mijn hart ben ik theoloog’. Het is een uitspraak en essay waarop lezers kunnen mee resoneren als zij de verbinding willen verkennen tussen de verschillende vakgebieden en ervaringslagen.
Doorleefde pijn
Resonantie mag ook ontstaan met het lezen van het voorwoord van Pijn, strijd en zin. Prof.dr. Arjan Braam leidt de lezers in op de essays die gaan volgen. Maar voordat hij dat doet, resumeert hij het gedachtegoed van Frits Buytendijk die midden vorige eeuw uitgebreid publiceerde over ‘doorleefde pijn’. Buytendijks gedachtegoed roept op tot erkenning en herkenning. En ook daar gaat het in Pijn, strijd en zin over. Een aantal van de auteurs uit de bundel refereert niet voor niets aan zijn werk en visie.
Lezenswaardig
Pijn, strijd en zin is een van de zeer lezenswaardige uitgaven van de KSGV die al vele decennia twee maal per jaar worden uitgegeven door het kenniscentrum dat ‘geestelijk gezonde omgang met levensbeschouwing, zingeving en religie wil bevorderen door middel van publicaties, studiedagen en bijzondere leerstoelen.’ Gezien de onlosmakelijke verbinding tussen lichamelijk en geestelijk lijden, doet de reguliere hulpverlening en GGZ er goed aan invalshoeken en verrijking op de onderwerpen zoals aangeboden in Pijn, strijd en zin tot zich te nemen.
Braam, A. en Krikilion, W. (red) Pijn, Strijd en Zin. Tilburg: KSGV, 2015
