Boekrecensie Wij – Zij
Het boek Wij – Zij, Gaat de wereld aan narcisme ten onder? van Martin Appelo verscheen in 2017 en heeft aan actualiteit helaas niets aan waarde ingeboet. Integendeel. De auteur legt feilloos de psychologische mechanismen bloot die tot polarisatie en uitsluiting leiden. Als lezer kijken we onszelf aan in een spiegel die Appelo ons voorhoudt. En waar we ons groeperen met anderen, reizen we met hem mee door de in hokjes opgedeelde wereld waarin ‘Wij’ ons moeten beschermen tegen ‘Zij’. Pragmatisch als Martin Appelo is, voert de psycholoog en therapeut de lezers mee op zoek naar de normale middenweg. Timo van Kempen liet zich meevoeren en schrijft in deze boekrecensie over het stevige appel dat Martin Appelo doet in Wij – Zij om eens stil te staan bij de ander in plaats van die op voorhand als tegenpartij te zien.
Ik een beetje meer dan jij…
Stil staan bij jezelf, kun je onder andere doen door in de spiegel te kijken. Het eerste deel van Wij – Zij leent zich prima om dat eens onbevangen te doen. In een aantal korte hoofdstukken die zijn ingedeeld in overzichtelijke paragrafen, schetst Appelo de redenen waarmee we onszelf kunnen opblazen tot verondersteld middelpunt van de wereld. Die neiging is ons mensen allemaal eigen. In onze moderne samenleving gaan we echter steeds meer uit van een maakbare wereld waarin menigeen voor zichzelf een rol als hoofdrolspeler ziet weggelegd. Mensen die daarin doorschieten, en dat zijn er steeds meer, zo constateert Appelo, zijn herkenbaar als narcisten. De ander is voor hen niet langer een gelijkwaardig medemens maar een instrument waarmee wij onszelf nóg verder kunnen opblazen. In onze eigen ogen tenminste. Want als de ander hetzelfde doet dan is er sprake van botsende ego’s barstensvol gebakken lucht.
Zwarte wolken
Zo’n botsing kan bijzonder explosief zijn. Zeker wanneer groepen mensen zich als collectief meerderwaardig voelen ten opzichte van anderen. Appelo noemt dit maatschappelijk narcisme en beschrijft ook hiervan de de mechanismen. Het zijn mechanismen die vandaag de dag als duistere krachten volop aan het werk zijn. Toepasselijk dan ook is de omslag van Wij – Zij waarop we een afbeelding zien van donkere en gitzwarte wolken die samen pakken.
Van klein naar groot
Het tweede deel van Wij – Zij beschrijft praktische voorbeelden van het hokjes denken. Appelo beschrijft de levensloop en wandaden van narcistische leiders zoals Hitler en Stalin. Ook staat hij stil bij voorbeelden van narcistische collectieven in de samenleving. Appelo laat zich, zoals wij hem kennen uit zijn eerdere boeken, lezen als auteur die scherpe analyses maakt en de dingen bij de naam noemt. Zo legt hij bloot dat de fundamenten van de uit de hand gelopen Zwarte Pietendiscussie in Nederland in hun extreme vorm dezelfde zijn als die waar extremisme, terrorisme en genocides uit kunnen voortkomen.
Ieder heeft een aandeel
Als de lezer van Wij – Zij bereid is om in de eigen spiegel te kijken, mag hij zich voorbereiden op enig ongemak. Want gedrag van machtswellustige dictators of grensoverschrijdend gedrag van groepen, heeft deels haar oorsprong in een omgeving waarin individuen hun eigen veiligheid prevaleren boven het onrecht dat anderen wordt aangedaan. Hier ligt dan ook de verbinding naar de ondertitel van het boek: Gaat de wereld aan narcisme ten onder? We komen als wereldwijde samenleving niet heelhuids uit de neerwaartse spiraal als we op individueel niveau niet bereid zijn onze inspanning te leveren om verbinding en gelijkwaardigheid met anderen te creëren. Ook als die zó anders is dat we eigenlijk liever wegkijken en liever versmelten met ons gewaardeerde zelfbeeld en ons veronderstelde eigen-gelijk.
Het kan anders
Zoals we van Martin Appelo gewend zijn, reikt hij alternatieven aan. Dat doet hij in het derde deel van het boek waarin hij zich laat inspireren door de in 2015 overleden filosoof en Denker des Vaderland René Gude. Het kán anders, meent Appelo. Daarvoor is op macroniveau betrouwbaar gezag nodig. Zelf kunnen we ons door geduld en bescheidenheid oefenen in vreedzame co-existentie. Appelo behandelt de 10 levenslessen van Gude. Daarmee is het boek een uiterst praktisch en toegankelijk doe-het-zelf boek geworden voor degenen die zich, net als de auteur en de redactie van Mooigeschreven, zorgen maken over de voortschrijdende polarisatie en intolerantie vandaag de dag…. en erop durven en willen vertrouwen dat we allemaal en iedere dag opnieuw een bijdrage kunnen leveren door over onszelf heen te stappen om de ander werkelijk te durven ontmoeten. Wij – Zij is een uiterst actuele aanrader!
Martin Appelo. Wij – zij. Gaat de wereld aan narcisme ten onder? Amsterdam: Uitgeverij Boom, 2017. Paperback: € 21,00, E-book: € 12,50
