De biografie als medicijn
Gerard Lohuis
De biografie als medicijn – Boekbespreking
Het levensverhaal vertelt wie je bent. “De geschiedenis is essentieel voor onze identiteit” (Machteld Huber), “diagnosticeren biedt alleen de illusie van een wetenschappelijke verklaring” (Trudy Dehue), “binnen de palliatieve zorg is erkenning van de spirituele dimensie een feit (Carlo Leget),“ ”onze identiteit ontstaat in de zin van ons bestaan” (Dirk de Wachter), “ik heb mijn hoopvolle perspectief van herstel ontdekt door middel van een verhaal van een ervaringsdeskundige” (Wilma Boevink) en “de langste reis die we in ons leven maken is die van het hoofd naar het hart” Jim van Os.
Wegbereiders
Uitspraken van wegbereiders in de GGZ die in dit boek geportretteerd worden aan de hand van hun (levens)verhaal. Het geeft aan dat wanneer je de zingeving in de zorg wilt ontdekken, dat je deze dimensie eerst bij jezelf helder moet hebben. Het zijn niet de geringste mensen die zich met de GGZ bezighouden. Susanne Kruys heeft bij het schrijven van dit boek gezocht naar mensen die in staat zijn om iets aan de nogal wetenschappelijk georiënteerde GGZ toe te voegen.
Van diagnose naar verhaal
Door hun eigen verhalen op te tekenen, krijgt hun werk nog meer betekenis omdat er een verband ontstaat tussen wie ze zijn en wat ze door hun inzet aan de GGZ willen toevoegen. Voor de ontwikkeling van de GGZ, en zeker voor de sociale psychiatrie, is dat een waardevolle bijdrage. Dehue heeft in haar boeken laten zien hoe we al te lichtvoetig met diagnostiek om kunnen gaan en daardoor mogelijk de essentie van het lijden niet doorgronden. De Wachter heeft laten zien hoe ons huidige tijdsbeeld een ziekmakend proces in gang kan zetten omdat de lat (te) hoog ligt. Iedereen moet gelukkig zijn en alles moet fantastisch zijn, terwijl we allemaal weten dat het leven soms afzien is. Als geen ander heeft Wilma Boevink laten zien hoe haar leven dalen heeft gekend en hoe ze steeds opnieuw de weg van herstel heeft ingezet. Haar persoonlijke verhaal is erg aangrijpend na het overlijden van haar partner Frank.
Spirituele vragen
Van Os probeert de (Nieuwe) GGZ met een tomeloze inzet van nieuwe inzichten te voorzien en heeft een nieuwe diagnostiek voorgesteld waarin betekenisgeving een essentiële rol krijgt toebedeeld. Hij heeft het over de narratieve diagnose. Machteld Huber heeft ons een nieuwe definitie over gezondheid geschonken (regie voeren over eigen leven en in staat zijn om je aan te passen bij veranderingen in het leven) en haar spinnenweb over positieve gezondheid dringt gestaag de GGZ binnen. Bijzonder hoogleraar Leget denkt als geen ander na over de zin van het bestaan in zijn functie als hoogleraar Zorgethiek en bijzonder hoogleraar Ethische en Spirituele vragen. “Om te worden wie we zijn, zullen we ons moeten verhouden tot de dilemma’s van het menselijk bestaan”, aldus Leget.
Narratieve zoektocht
Kruys is in dit boek op narratieve zoektocht gegaan. Ze heeft de hierboven genoemde mensen vanuit hun eigen levensverhaal geportretteerd waarbij ze een aantal openhartige verhalen heeft opgetekend. Door het lezen van hun levensverhalen, krijgt hun werk nog meer betekenis omdat ze hun dalen hebben weten om te zetten in de betekenis die het leven hen geeft. Of beter gezegd “We hebben niet altijd een keuze in wat ons overkomt, we hebben wel een keuze in hoe we ermee omgaan”, aldus Leget. Tegelijk doemt de vraag op hoe het komt dat de een het lijden omzet en zich weet aan te passen, terwijl een ander aan de verkeerde kant van de streep belandt. De narratieve zoektocht van Kruys is een ontdekkingstocht naar betekenisgeving en helpt ons te begrijpen hoe het komt dat mensen in het leven hun existentiële weg proberen te vinden. Wanneer dat niet lukt, wanneer gebeurtenissen dermate ingrijpend zijn of wanneer mensen niet in staat zijn hun weg binnen een complexe wereld te vinden, dan dreigt de sluier naar de wereld van de GGZ opgetrokken te worden.
Van model naar zin
Als dit boek één ding duidelijk maakt dan is het wel dat in de GGZ allerlei bio-medische modellen gehanteerd worden die echt aan revisie toe zijn. De kennis van hersenwetenschap helpt ons verder, maar verklaart nog zo weinig wanneer het lijden ontdaan wordt van zingeving of betekenisgeving. Hebt u ooit dezelfde depressie gezien bij mensen? Ja, als het gaat om symptomen, maar niet wanneer het om de eigen betekenisgeving gaat. Harry Kunneman heeft ons ooit het beeld voorgehouden dat achter iedere waarheid (diagnose) een eigen betekenisgeving schuilgaat (juistheid) wat Jim van Os de uitspraak ontlokt om deze laatste dan de narratieve diagnose te noemen.
Zingeving is de motor
De auteur heeft ons een prachtig boek aangereikt waarin de kern van zorg en hulpverlening wordt blootgelegd: goede hulp kan niet zonder het levensverhaal en een levensverhaal kan niet begrepen worden wanneer daar medische diagnosen het laatste woord over krijgen. Gaat GGZ niet over ontspoord raken, al of niet vanuit een erfelijke dan wel biologische basis, waarin de mens zijn eigen betekenis kwijt is geraakt? Zingeving is de motor van het menselijk bestaan en deze ligt opgesloten in de verhalen die mensen over zichzelf schrijven. En als de inkt op is, moet de GGZ hofleverancier worden in het leveren van een nieuwe inktpot.
Susanne Kruys De Biografie als medicijn- De zin van levensverhalen in de zorg Uitgeverij Lannoo Campus Houten pag. 319 prijs 29,99 ISBN 9 789401 456432
Dit artikel is eerder gepubliceerd in Sociale Psychiatrie, een uitgave van de vakgroep V&VN-SPV.
