Jeroen Zwaal – Blog

Is vrijheid altijd blijheid? In dit artikel vraagt Jeroen Zwaal zich af hoe zijn persoonlijke authenticiteit en individuele vrijheid in relatie staan met de vrijheid van anderen én de samenleving.                        

Vrijheid tussen mensen

Hoe bijzonder. Mooigeschreven kwam met de vraag of ik een boek over vrijheid wilde lezen en er een artikel aan wilde wijden. Graag! Al was ik moe, ik begon meteen met lezen toen ik het boek had ontvangen. Daarin diende zich de eerst onvrijheid al aan in mijn beleving. Wilde ik de essentie van het boek doorgronden dan moest ik me committeren aan de volgorde van de woorden en het uitzitten van de tijd om het boek te lezen. En dat lukt natuurlijk goed als de route die de woorden bieden van spatie naar spatie, fijn en comfortabel aanvoelt. Maar ik voelde weerstand en merkte aan mijn lijf dat ik teveel in mijn hoofd werd geduwd. En laat dat hoofd van mij nou juist behoefte hebben aan ruimte en rust.

Nieuwe ruimte

Zo zit ik in elkaar. Mijn hoofd verbindt alles met alles en daarbinnen zoek ik de verbinding met mezelf. En deze ‘zelf’ leert vervolgens om tussen die verbindingen grenzen te doorbreken. Alsof ik tussen de gefragmenteerde eilandjes of verschillende landen van een continent ruimte maak voor mijn ‘zelf’ om op álle grond te kunnen landen in dit hoofd. In gedachten en gevoelsmatig ben ik voortdurend nieuwe ruimte aan het creëren om bestaande verbindingen op een andere manier te verbinden met elkaar.

Openheid

En helaas, de hoopvolle verwachting dat dit boek me hierin zou helpen, werkte juist tegen. En zo belandde dit boek na driekwart gelezen te hebben op een stapel andere boeken in de kast. Daarna dacht ik het boek zelfs even kwijt te zijn. Gelukkig vond ik het later terug. En zo begon ik alsnog dit artikel te schrijven over mijn ervaringen rondom vrijheid.

Vrijheid gaat in mijn beleving over open zijn. En dan komen meteen vragen bij mij op: “Wanneer ik open ben, wat geef ik dan door als er iets door mij heen gaat?” En gaat de beweging die ik dan doorgeef ten koste van andermans vrijheid?” Een voorbeeld: wanneer ik boos ben dan kan ik deze energie voelen en door me heen laten gaan. Ik kan gaan ijsberen, gaan schrijven, of gaan schreeuwen. Als ik mezelf ga uitschelden dan is dat nog te overzien, maar als ik vervolgens iemand anders de huid vol scheld, dan overschrijd ik andermans grens van integriteit. Die vrijheid wil ik niet nemen.

Individu en groep

Binnen een groep is er altijd een spanningsveld over de behoefte van een individu en de behoefte van de groep. Dat kan botsten, vooral wanneer de belangen tegengesteld worden. Elk individu samen maakt de groep, maar andersom is de groep niet het individu. Door onderlinge spanning uit te wisselen, ontstaat er een hechtere groep, althans voor de mensen die in deze groep blijven. De mate van onderlinge gehechtheid staat nog los van het feit of de dynamiek in zo’n groep gezond is en in welke mate de onderlinge hechting gezond is.

Complexe samenleving

Dan rijst bij mij een volgende vraag: “Wat is een gezonde groep?” In mijn optiek kan je dan met een schaalvergroting uitzoomen en de groep als één entiteit zien, met één identiteit, waar dan weer hetzelfde geldt. Hoe verhoud die eenheid zich ten opzichte van andere eenheden met dezelfde schaalgrootte? Is er vrijheid en bewegingsruimte? Gaat de ene groep niet ten koste van de andere groep? In hoeverre zijn de verschillende groepen met elkaar te mengen, of kunnen ze door elkaar heen bewegen? Is er ruimte om als individu van de ene groep over te lopen in en naar de andere groep? Feitelijk geven antwoorden op bovenstaande vragen de complexe samenstelling van een samenleving weer: een collectie groepen waar elk individu voortdurend in verschillende groepen deelneemt, na elkaar, tegelijkertijd en afwisselend, met steeds het risico ergens niet meer bij te horen.

Flexibiliteit

In deze natuurlijke chaos van onderlinge sociale verbanden komt het aan op flexibiliteit, aanpassingsvermogen en creativiteit. Je ruimte nemen, delen, opgeven, aan de kant zetten, veroveren, afstaan, zonder daarbij je innerlijke ruimte te verliezen, is voor iedereen een uitdaging. Dat is een verhaal op zich. Want elke pijnlijke ervaring waar we ervaren dat iemand anders onze eigen ruimte lijkt af te pakken, is tegelijkertijd een levensles in het ontdekken van de ruimte in jezelf die door niemand is af te pakken.

Bij jezelf blijven

Deze les over ‘bij jezelf blijven’ kan je vroeg of laat aangaan en heeft te maken met op zielsniveau je eigen ruimte leren innemen, met je levensopdracht op aarde. Hoe je hogere zelf, vanuit een andere dimensie heeft leren om te gaan met de meer plattere ervaring van op aarde zijn in een lineair proces van geboorte tot dood. Hoe je daarin mag ervaren wat het je kost als je vrijheid wordt afgepakt, hoe het voelt om ergens niet of juist wel bij te horen, hoe je vastzit in je eigen lichaam, dat je desnoods door te veel pijn (via dissociatie of dagdromen) je lijf verlaat, dat je (in mijn geval) psychotisch kan worden omdat het ervaren van de vrije ruimte en de rust zoveel energie geeft dat je deze niet kan bevatten, waardoor je mentaal ontploft en je hersenen alle omgevingsprikkels niet meer kunnen beheersen.

Beperkingen

Vrijheid voel je binnen de beperkingen die er zijn. Oeverloze vrijheid is geen vrijheid, maar een zee van ruimte en tijd waar je uiteindelijk niet anders kan dan opgeven, omdat je nergens houvast vindt. Ik heb geleerd geduld te hebben om dat te leren. Deze ervaring van vrijheid gaat over het vrij zijn in het ‘tussen’. De ruimte ervaren tussen mijzelf en mijn omgeving. Filosofisch lastig: ‘het tussen’ tussen mensen laat zich lastig definiëren.

We zijn één volk op één aarde. Dat is onze vrijheid én onze beperking. Daarin zijn we we min of meer verbonden met elkaar. Dat kunnen we ontkennen, we kunnen de binding als lastig ervaren, of als houvast, als keten en als zegen. En dat is allemaal oké. Het is aan een ieder om onszelf te verbinden en om gezonde verbindingen aan te leren gaan met de ander, op dezelfde grond. Met gepaste afstand en nabijheid.

Verbinding in verscheidenheid

De beweging van lopen van stap tot stap vind ik een concreet voorbeeld. Met twee benen en één lijf, opgebouwd uit twee eenheden, een vader en een moeder worden we gaandeweg één. We splitsen onszelf uit liefde en loyaliteit eerst af, om daarna de kans te krijgen om onszelf weer te helen tot één autonoom wezen. Wie erkent dat het eigen kindsdeel intern verbonden wil worden met het eigen volwassen deel, kan gezonder groeien naar de toekomst. Anderzijds wil het volwassen deel vanuit de toekomst het eigen kindsdeel een handreiking geven om mee te gaan op de weg die vanuit telkens een nieuw heden zich aandient. Om zo jezelf te leren kennen én je omgeving. Hier mag je hulp bij vragen en je mag het zelf doen. Ieder mens beleeft hiermee zijn of haar eigen weg.

Bestaansgrond

We zijn dromers en reizigers in het leven. Ruimte ontstaat wanneer we allereerst zwijgen. Stil te zijn. Antwoord geven door geen antwoord te hoeven geven. Dat vind ik getuigen van vrijheid. Om vervolgens met het lijf antwoord te geven wat uit deze innerlijke lege ruimte tevoorschijn komt: een antwoord van het lichaam. Wat doet het lichaam in verbonden vrijheid? Het buigt nederig tot de grond. Buigen is erkenning geven aan alles wat groter is dan jezelf. Om daarna veerkrachtig op te staan en stappen te zetten in de tijd. We geven elkaar geen vrijheid, nee de grond onder ons geeft ons deze vrijheid. Grond om er te zijn. Er zijn met alles wat er is. 

Jeroen Zwaal (1974) studeerde in 2006 af in Social Work en werkte vanaf 2001 in de zorg. Hij werkte als coach bij Howie the Harp en is redactielid bij Psychosenet. Jeroen is getrouwd, heeft een dochter en woont met veel plezier in Arnhem. Sinds 2017 zet hij zijn creatieve talenten als zzp-er in. Hij verzorgt onder andere een Virtual reality workshop met De Verwarde Man. Jeroen maakte de illustraties bij dit artikel en hoopt hij mensen te raken met zijn ’Zwali-kunst’. 

Ben je geïnspireerd door het thema vrijheid? Vraag in de boekhandel naar het boek Is vrijheid altijd blijheid? – Vrijzinnige vragen over de vanzelfsprekendheden van onze tijd (Wies Houweling (red), m.m.v. (o.a.) Laurens ten Kate, Janneke Stegeman, René ten Bos en Enis Odaci.  (Kok Boekencentrum, 2018, € 15,00).